Academic year:
Units and Topics
| # | Unit/Topic | Marks |
|---|---|---|
| 1 | आनुवंशिकता व उत्क्रांती | - |
| 2 | सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग -1 | - |
| 3 | सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग -2 | - |
| 4 | पर्यावरणीय व्यवस्थापन | - |
| 5 | हरित ऊर्जेच्या दिशेन | - |
| 6 | प्राण्यांचे वर्गीकरण | - |
| 7 | ओळख सूक्ष्मजीवशास्त्राची | - |
| 8 | पेशीविज्ञान व जैवतंत्रज्ञान | - |
| 9 | सामाजिक आरोग्य | - |
| 10 | आपत्ती व्यवस्थापन | - |
| Total | - |
Syllabus
1 आनुवंशिकता व उत्क्रांती
- आनुवंशिकता व आनुवंशिक बदल (Heredity and hereditary changes)
- प्रतिलेखन, भाषांतरण व स्थानांतरण (Transcription, Translation and Translocation)
- उत्क्रांती (Evolution)
- उत्क्रांतीचा सिद्धांत (Theory of evolution)
- उत्क्रांतीचे पुरावे (Evidences of evolution)
- बाह्यरूपीय पुरावे (Morphological evidences)
- शरीरशास्त्रीय पुरावे (Anatomical evidences)
- अवशेषांगे (Vestigial organs)
- पुराजीव विषयक पुरावे (जीवाश्म विज्ञान) (Palaeontological evidences)
- जोडणारे दुवे (Connecting links)
- भ्रूणविज्ञानविषयक पुरावे (Embryological evidences)
- डार्विनचा नैसर्गिक निवडीचा सिद्धांत (Darwin’s theory of natural selection)
- लॅमार्कवाद (Lamarckism)
- जातिउद्भव (Speciation)
- मानवी उत्क्रांती (Human Evolution)
2 सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग -1
- सजीव आणि जीवनप्रक्रिया (Living organism and life processes)
- सजीव व ऊर्जानिर्मिती (Living organism and Energy production)
- ग्लुकोज-विघटन (Glycolysis)
- ट्रायकार्बोक्झीलीक आम्ल चक्र (Krebs cycle)
- इलेक्ट्रॉन वहन साखळी अभिक्रिया (ETC Reaction)
- विनॉक्सीश्वसन करणाऱ्या सूक्ष्मजीवांची ऊर्जानिर्मिती
- विविध अन्नघटकांपासून मिळणारी ऊर्जा (Energy from different food components)
- पेशीविभाजन : एक आवश्यक जीवनप्रक्रिया (Cell division: an essential life process)
1. सूत्री पेशीविभाजन (Mitosis)
- पूर्वावस्था (Prophase)
- मध्यावस्था (Metaphase)
- पश्चावस्था (Anaphase)
- अंत्यावस्था (Telophase)
2. अर्धसूत्री विभाजन (Meiosis)
3 सजीवांतील जीवनप्रक्रिया भाग -2
- प्रजनन (Reproduction)
- अलैंगिक प्रजनन (Asexual reproduction)
- एकपेशीय सजीवांमधील अलैंगिक प्रजनन (Asexual reproduction in unicellular organisms)
1. द्विविभाजन (Binary fission)
2. बहुविभाजन (Multiple fission)
3. कलिकायन (Budding) - बहुपेशीय सजीवांमधील अलैगिक प्रजनन (Asexual reproduction in multicellular organisms)
1. खंडीभवन (Fragmentation)
2. पुनर्जनन (Regeneration)
3. मुकुलायन (Budding)
4. शाकीय प्रजनन (Vegetative propagation)
5. बीजाणू निर्मिती (Spore formation)
- एकपेशीय सजीवांमधील अलैंगिक प्रजनन (Asexual reproduction in unicellular organisms)
- लैंगिक प्रजनन (Sexual reproduction)
- युग्मक निर्मिती
- फलन (Fertilization)
- अलैंगिक प्रजनन (Asexual reproduction)
- वनस्पतींमधील लैंगिक प्रजनन (Sexual Reproduction in Plants)
- मानवातील लैंगिक प्रजनन (Sexual reproduction in human being)
- मानवी स्त्री-प्रजनन संस्था (Female Reproductive System)
- युग्मक निर्मिती (Gamete formation)
- फलन (Fertilization)
- विकास व जन्म (Development and Birth)
- आर्तवचक्र / ऋतुचक्र (Menstrual cycle)
- मानवी स्त्री-प्रजनन संस्था (Female Reproductive System)
- प्रजनन आणि आधुनिक तंत्रज्ञान (Reproduction and advanced technology)
- काचनलिकेतील फलन (IVF -In Vitro Fertilization)
- भाडोत्री मातृत्व (Surrogacy)
- वीर्य पेढी (Sperm Bank / Semen Bank)
- जुळे (Twins)
- लैंगिक आरोग्य (Reproductive health)
4 पर्यावरणीय व्यवस्थापन
- परिसंस्था (पुनरावलोकन)
- पर्यावरण व परिसंस्था संबंध
- पर्यावरण संवर्धन (Environmental conservation)
- पर्यावरण संवर्धनाची गरज (Need of environmental conservation)
- पर्यावरण संवर्धन : आपली सामाजिक जबाबदारी
- पर्यावरण संवर्धन आणि जैवविविधता (Environmental conservation and Bio-diversity)
- आनुवंशिक विविधता: (Genetic Diversity)
- प्रजातींची विविधता (Species Diversity)
- परिसंस्थेची विविधता (Ecosytem Diversity)
- जैवविविधतेची संवेदनक्षम क्षेत्रे (Hotspots of the biodiversity)
- धोक्यात आलेल्या प्रजातींचे वर्गीकरण
- संकटग्रस्त प्रजाती (Endangered species)
- दुर्मिळ प्रजाती (Rare species)
- संवेदनशील प्रजाती (Vulnerable species)
- अनिश्चित प्रजाती (Indeterminate species)
5 हरित ऊर्जेच्या दिशेन
- ऊर्जा (Energy)
- ऊर्जा (Energy)
- ऊर्जेचे विविध प्रकार (Types of Energy)
- ऊर्जेची विविध रूपे (Forms of Energy)
- ऊर्जेचा वापर (use of energy)
- विद्युत ऊर्जानिर्मिती (Generation of Electrical energy)
- औष्णिक-ऊर्जेवर आधारित विद्युत-ऊर्जानिर्मिती केंद्र
- अणु–ऊर्जेवर आधारित विद्युत-ऊर्जानिर्मिती केंद्र
- नैसर्गिक वायू ऊर्जेवर आधारित विद्युत केंद्र
- विद्युत निर्मिती प्रक्रिया व पर्यावरण
- जलविद्युत ऊर्जा (Hydroelectric Energy)
- पवन ऊर्जेवर आधारित विद्युतनिर्मिती (Wind Energy)
- सौर ऊर्जेवर आधारित विद्युत केंद्र (Solar Energy)
- सौर विद्युत घट (Solar photovoltaic cell)
- सौर औष्णिक विद्युत केंद्र (Solar Thermal)
6 प्राण्यांचे वर्गीकरण
- प्राणी वर्गीकरणाचा इतिहास (History of animal classification)
- प्राणी वर्गीकरणाची पारंपरिक पद्धती (Traditional method of animal classification)
- असमपृष्ठरज्जू प्राणी (Non-chordates)
- समपृष्ठरज्जू प्राणी (Chordates)
- प्राणी वर्गीकरणाची नवीन पद्धती : वापरलेले आधारभूत मुद्दे
- रचनात्मक संघटन (Grades of organization)
- शारीरिक सममिती (Body Symmetry)
- आद्यस्तर/जननस्तर(Germinal layers) : द्‌विस्तरीय व त्रिस्तरीय (Diploblastic and triploblastic)
- देहगुहा (Body Cavity/Coelom)
- खंडीभवन (Body Segmentation)
- प्राणीसंघ (Phylum)
- समपृष्ठरज्जू प्राणीसंघ (Phylum- Chordata)
- उपसंघ - (पुच्छसमपृष्ठरज्जूप्राणी/कंचुकयुक्त बाह्यकवची प्राणी) (Urochordata)
- उपसंघ - शीर्षसमपृष्ठरज्जूप्राणी) (Cephalochordata)
- उपसंघ- पृष्ठवंशीय प्राणी (Vertebrata/Craniata
- समपृष्ठरज्जू प्राणीसंघ (Phylum- Chordata)
- उपसंघ पृष्ठवंशीय प्राण्यांचे सहा वर्गांत वर्गीकरण
- चक्रमुखी प्राणीवर्ग (Class- Cyclostomata)
- मत्स्य प्राणीवर्ग (Class- Pisces)
- उभयचर प्राणीवर्ग (Class- Amphibia)
- सरीसृप प्राणीवर्ग (Class- Reptilia)
- पक्षीवर्ग (Class- Aves)
- सस्तन प्राणीवर्ग (Class- Mammalia)
7 ओळख सूक्ष्मजीवशास्त्राची
- उपयोजित सूक्ष्‍मजीवशास्‍त्र (Applied microbiology)
- औद्योगिक सूक्ष्‍मजीवशास्‍त्र (Industrial microbiology)
- औद्योगिक सूक्ष्‍मजीवशास्‍त्राचे प्रमुख पैलू
- उत्पादने (Products)
- दुग्‍धजन्‍य उत्पादने (Dairy Products)
- योगर्ट उत्‍पादन
- लोणी (Butter)
- चीज निर्मिती (Cheese production)
- प्रोबायोटिक्‍स (Probiotics)
- पाव (Bread)
- व्हिनेगर उत्‍पादन (Vinegar)
- पेयनिर्मिती (Production of beverages)
- सूक्ष्मजैविक विकरे (Microbial Enzymes)
- प्रति‍जैविके (Antibiotics)
- सूक्ष्‍मजीव व इंधने
- जैव इंधन
- सूक्ष्मजैविक प्रदूषण नियंत्रण (Microbial pollution control)
- सांडपाणी व्यवस्थापन (Sewage Management)
- स्‍वच्‍छ तंत्रज्ञान (Clean Technology)
- सूक्ष्‍मजीव व शेती
- सूक्ष्मजैविक संरोप (Microbial Inoculants)
- जैव कीटकनाशके (Bio insecticides)
8 पेशीविज्ञान व जैवतंत्रज्ञान
- पेशी विज्ञान (Cytology)
- मूलपेशी (Stem Cells)
- मूलपेशी संशोधन (Stem cell research)
- भ्रूणीय मूलपेशी (Embryonic stem cells)
- वयस्क/ प्रौढ मूलपेशी (Adult stem cells)
- जैवतंत्रज्ञान (Biotechnology)
- जैवतंत्रज्ञानाचे फायदे
- जैवतंत्रज्ञानाचे व्यावहारिक उपयोग
- पीक जैवतंत्रज्ञान
- संकरित बियाणे
- जनुकीयदृष्ट्या उन्नत पिके (Geneticaly modified crops): बीटी कापूस, बीटी वांगे, गोल्डन राईस, तणनाशकरोधी वनस्पती
- जैविक खते (Biofertilizers)
- पशुसंवर्धन (Animal Husbandry)
- मानवी आरोग्य (Human health)
1. लसी आणि लसीकरण (Vaccine and Vaccination): खाद्य लसी (Edible Vaccines)
2. रोगोपचार
3. इंटरफेरॉन (Interferon)
4. जनुकीय उपचार (Gene therapy)
5. क्लोनिंग (Cloning): प्रजननात्मक (Reproductive) क्लोनिंग, उपचारात्मक (Therapeutic) क्लोनिंग - औद्योगिक उत्पादने (श्वेत जैव तंत्रज्ञान)
- पर्यावरण आणि जैवतंत्रज्ञान
- अन्न जैवतंत्र
- डी.एन.ए. फिंगरप्रिंटिंग (D.N.A. Fingerprinting)
- कृषी विकासातील महत्त्वाचे टप्पे
9 सामाजिक आरोग्य
- सामाजिक आरोग्य (Social health)
- सामाजिक आरोग्य धोक्यात आणणारे घटक
- मानसिक ताणतणाव (Mental stress)
- व्यसनाधीनता (Addiction)
- दुर्धर आजार (Chronic diseases)
- प्रसारमाध्यमे व अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा अतिवापर (Media and overuse of modern Technology)
- सायबर गुन्हे (Cyber crimes)
- ताणतणाव व्यवस्थापन (Stress Management)
- तंबाखूविरुद्ध संयुक्त चळवळ
- सलाम मुंबई फाऊंडेशन, मुंबई
- शासनाचे प्रयत्न / योजना
10 आपत्ती व्यवस्थापन
- आपत्ती (Disaster)
- आपत्तींचे प्रकार
- आपत्तीचे परिणाम ((Effects of disaster)
- आपत्तींचे स्वरूप व व्याप्ती (Nature and scope of disaster)
आपत्तींचे स्वरूप:
- आपत्तीपूर्वीचा काळ (Pre-disaster phase)
- इशारा काळ (Warning phase)
- आणीबाणीचा काळ (Emergency phase)
- पुनर्वसनाचा काळ (Rehabilitation phase)
- प्रतिशोधनाचा काळ (Recovery phase)
- पुर्ननिर्माणाचा काळ (Reconstruction phase)
सर्वसामान्य नागरिकांच्या दृष्टीने आपत्तीचे तीनच भाग:
- आणीबाणीची अवस्था
- संक्रमणावस्था
- पुनर्निर्माण अवस्था
- आपत्ती व्यवस्थापन (Disaster management)
- आपत्तीपूर्व व्यवस्थापन (Pre Disaster Management)
- आपत्ती पश्चात करण्यात येणारे व्यवस्थापन (Post Disaster Management)
- आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण संरचना
- जिल्हा आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण
- जिल्हानिहाय आपत्ती नियंत्रण कक्ष
- प्रथमोपचार व आपत्कालीन कृती (First Aid and action in Emergency)
- प्रथमोपचार पेटी (First-aid kit)
- अभिरूप सराव (Mock drill)
Advertisement Remove all ads
Advertisement Remove all ads
